Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑ ΕΦΗ ΚΑΛΛΙΦΑΤΙΔΗ
Από ποιους δρόμους οδηγηθήκατε στη μετάφραση; Ξεκινήσατε ερασιτεχνικά, από αγάπη για κάποια κείμενα, ευκαιριακά ίσως ή ήταν εξαρχής μια βιοποριστική επιλογή που έγινε τελικά σχέση ζωής;
Ξεκίνησα καλοκαίρι του ’80, επειδή δεν είχα τι να κάνω και έτυχε να διαβάσω ένα δοκιμιάκι που μου άρεσε. Ήταν το «Subculture and Style» του Dick Hebdige. Μετά, ήρθαν έτσι οι συγκυρίες που άρχισα να ασχολούμαι επαγγελματικά. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό, δεν χρειάστηκε καν να κυνηγήσω τη δουλειά (με εξαίρεση τα τελευταία δυο χρόνια). Το δεύτερο βιβλίο που μετέφρασα ήταν το «Όνομα του Ρόδου» και εκεί πια κρίθηκε το μέλλον μου.
.
Τα βιβλία που έχετε μεταφράσει υπερβαίνουν, αν μετράω καλά, τα εκατόν είκοσι. Υπάρχουν κάποια βιβλία που ως μεταφραστής τους τα ξεχωρίζετε από τα υπόλοιπα; Ποιων βιβλίων η μετάφραση ήταν για σας μια σημαντική εμπειρία;
Είναι περισσότερα από 120, δεν τα έχει όλα το BiblioNet. Τον Eco θα τον αναφέρω, γιατί δεν γίνεται αλλιώς, είμαστε πια σαν παντρεμένοι κοντά 35 χρόνια. Τα άλλα αγαπημένα μου:
Πρώτος και καλύτερος ο «Τρίστραμ Σάντι» του Λόρενς Στερν –και με πολλή ζήλεια! (από τις εκδόσεις Gutenberg). Μαζί πάει και το δεύτερο βιβλίο του Στερν «Αισθηματικό Ταξίδι στη Γαλλία και την Ιταλία» (εκδόσεις Νησίδες). Σ’ αυτά τα δυο να δείτε εμπειρία!
Η «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» του Λιούις Κάρολ και ο «Νοστρόμο» του Τζόζεφ Κόνραντ (από τις εκδόσεις Ιδεόγραμμα).
Ένα βιβλίο που από ατυχία δεν εκδόθηκε ποτέ (και παραμένει χειρόγραφο με μολύβι από τότε), το «Η Συνείδηση του Ζήνωνα» του Italo Svevo.
Είναι πολλά αυτά που αγαπώ, αλλά το βιβλίο είναι κάτι εξίσου προσωπικό με τους λόγους για τους οποίους το αγαπάμε.
.
Όσα κι αν έχουμε κάνει, πάντα κάτι λείπει. Υπάρχουν κάποια βιβλία που θα θέλατε να έχετε μεταφράσει, αλλά κάποιος άλλος το έχει ήδη κάνει αρκετά καλά ή κανείς δεν σας το ζήτησε ή, ίσως, διστάζετε να δοκιμάσετε;
Ένα βιβλίο που με προκαλεί και με τρομάζει και δεν έχω βρει ακόμα την ασέβεια να το αποπειραθώ είναι το «Finnegans’ Wake» του James Joyce. Μαθαίνω ότι πρόκειται να εκδοθεί. Ελπίζω και απεύχομαι…
.
Ασκείτε εδώ και πολύ καιρό το επάγγελμα της μεταφράστριας. Μπορείτε να μας μιλήσετε λίγο για ορισμένες πτυχές του; Πώς γίνεται συνήθως η επιλογή των βιβλίων που μεταφράζονται, ποιοι άλλοι εμπλέκονται στη διαδικασία της μετάφρασης (επιμελητές, θεωρητές κλπ), πόσος είναι ο χρόνος που δίνεται σε έναν μεταφραστή για να ολοκληρώσει τη δουλειά του;
Η επιλογή γίνεται συνήθως από τον εκδότη που παίρνει υπ’ όψη του όλα τα κριτήρια για μια έκδοση (αφ’ ενός τα «ποιοτικά», αφ’ ετέρου τα πρακτικά: δικαιώματα, απαιτήσεις, κόστος κλπ. κλπ.) και προτείνει στον μεταφραστή. Οι επιμελητές και οι διορθωτές είναι οι αφανείς ήρωες μιας έκδοσης. Πιστεύω ότι τους οφείλω πολλά και με δίδαξαν πολλά. Καθώς δεν ήμουν των κλασικών γραμμάτων (αρχιτέκτονας ήμουν), η σχέση μου με το βιβλίο ήταν από πάθος. Μεταφράζω με τον ίδιο τρόπο που διαβάζω: ταχυανάγνωση και ταχυμετάφραση. Οπότε, οι χρόνοι δεν μου ήταν ποτέ πρόβλημα.
.
Είναι σε γενικές γραμμές παραδεκτό ότι οι μεταφράσεις γερνάνε με το πέρασμα του χρόνου και κάθε γενιά αισθάνεται την ανάγκη να ξαναμεταφράσει τους κλασικούς. Πιστεύετε πως έχει καθολική ισχύ η άποψη αυτή; Υπάρχουν κάποιες μεταφράσεις στα νέα ελληνικά που να τις θεωρείτε οριστικές;
Τίποτα δεν μπορεί να μένει αναλλοίωτο. Όσο αλλάζει η γλώσσα, τόσο μπορεί να εμφανίζεται η ανάγκη νέων μεταφράσεων. Π.χ. ο Παπαδιαμάντης μετέφρασε Ντοστογιέφσκι, αλλά πόσοι νέοι αναγνώστες θα επιλέξουν τη διπλά δύσκολη ερμηνεία στο «Έγκλημα και Τιμωρία»; Από την άλλη, μπορούμε ν’ αντικαταστήσουμε εύκολα τις μεταφράσεις του T.S. Eliot από τον Σεφέρη; Νομίζω λοιπόν ότι το θέμα κρίνεται κατά περίπτωση.
.
Πού εντοπίζεται η μεγαλύτερη δυσκολία που συναντάτε κατά τη μεταφραστική σας δουλειά; Στην πιστότητα και νοηματική ακρίβεια της απόδοσης ή περισσότερο στην αναπαραγωγή του ύφους του κάθε συγγραφέα, έτσι ώστε να μην έχουν όλα τα βιβλία που έχετε μεταφράσει το δικό σας ύφος; Μπαίνετε καμιά φορά στον πειρασμό να «βελτιώσετε» το κείμενο που μεταφράζετε;
Αρχίζω από την τελευταία ερώτηση. Σαφώς και το βελτιώνω και διορθώνω λάθη που υπάρχουν ακόμα και στον μεγαλύτερο συγγραφέα (να σας προκαλέσω να βρείτε ποιο από αυτά που έχω μεταφράσει είναι στημένο όλο σε μια λάθος σύλληψη;). Δεν με διακρίνει ιδιαίτερος «σεβασμός» απέναντι στον δημιουργό, αρκεί να μπορέσει το μυαλό μου να δουλέψει με τον τρόπο που δουλεύει το δικό του. Αν έχω αυτήν την τύχη, η πιστότητα είναι ψιλά γράμματα. Τις φράσεις τις στήνω όπως μου ακούγονται καλύτερα στα ελληνικά και όπως νομίζω ότι θα την έγραφε ο συγγραφέας, αν έγραφε ελληνικά. Όταν υπάρχει ένα λογοπαίγνιο π.χ. που δεν αποδίδεται στα ελληνικά, μπορεί να μη μεταφράσω το συγκεκριμένο (και δεν θα βάλω υποσημείωση –τις μισώ), αλλά θα είμαι σε επιφυλακή να κάνω ένα αντίστοιχο ελληνικό λογοπαίγνιο κάπου αλλού.
.
Η θεωρία της μετάφρασης, που τις τελευταίες δεκαετίες γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη, έχει συνεισφέρει κατά τη γνώμη σας στην παραγωγή καλύτερων μεταφράσεων ή αποτελεί έναν τομέα της γνώσης που αγγίζει ελάχιστα ή και καθόλου την πράξη;
Χμμ, τι να σας πω; Δεν είμαι άνθρωπος της θεωρίας ή, εν πάση περιπτώσει, στήνω δικές μου υπόγειες (και ίσως αστήρικτες) θεωρίες, τις οποίες ακολουθώ. Μάλλον δεν είμαι αρμόδια να σας απαντήσω, μιας και η απέχθειά μου για τις θεωρίες επεκτείνεται και στη γραμματική (αλλά όχι στο συντακτικό που μου θυμίζει μαθηματικά).
.
Πόσο σας έχει επηρεάσει η μεταφραστική σας εργασία ως αναγνώστρια; Έχετε παρατηρήσει αλλαγές στον τρόπο που διαβάζετε τις οποίες να μπορείτε να τις χρεώσετε στην ενασχόλησή σας με τη μετάφραση;
Μπα, παραμένω ο χάχας αναγνώστης (και θεατής) που μαγεύεται από οτιδήποτε έντυπο, ακόμα και από τις διαφημίσεις. Εντάξει, μετά την τελευταία σελίδα, λέω «μ’ άρεσε»-«δεν μ’ άρεσε», αλλά είμαι και παραμένω ψυχαναγκαστική αναγνώστρια.
Σας ευχαριστώ για τις ερωτήσεις σας, ελπίζω να ενδιαφέρουν και τους αναγνώστες σας.
(Η συνέντευξη δόθηκε στον Χαράλαμπο Γιαννακόπουλο)
